KİTAP 37 # ATALARIMIZ - ITALO CALVINO

ATALARIMIZ
İkiye Bölünen Vikont /  Ağaca Tüneyen Baron / Varolmayan Şövalye

/  I  NOSTRI ANTENATI )

Italo Calvino

Çeviri: Rehin Teksoy, Filiz Özdem, Neyyire Gül Işık

Yapı Kredi Yayınları

Tür: Roman / Öykü / Fantastik / Masal
435 Sayfa

     Atalarımız, yazarın dünya çapında tanınmasını sağlayan ''İkiye Bölünen Vikont'', ''Ağaca Tüneyen Baron'', ''Varolmayan Şövalye'' olmak üzere 3 uzun öyküsünden oluşan bir kitap. İtalo Calvino'nun 50'li ve 60'lı yıllarda yazdığı bu öyküler Yapı Kredi Yayınları tarafından değil bizzat yazar tarafından ''Atalarımız'' adı altında bir araya getirilmiştir. Yazarın neden yazmak istediği, neden yazdığı ve sonuçta ne yazmış olduğuna dair uzun uzadıya açıklamaları kitabın son sayfalarında akıcı ve açıklayıcı, üstelik takdir edilesi göndermeler eşliğinde yapılmıştır. Marx'a göre kendine 'yabancılaşmış',  Freud'a göre 'bastırılmış' çağdaş insanın atalarının soyağacını çıkarma girişimi olan kitap, fantastik, masalsı bir havayla son derece gerçekçi bir etki yaratarak amacına ulaşmakta hiç zorluk yaşamamış olsa gerek.

      Kitaptaki ilk öykü ''İkiye Bölünen Vikont'';  Robert Louis Stevenson'ın  Dr. Jekyll ve Mr. Hyde'ı okuyup sevenler için okur hayatlarında bir başka yer edinecek öykülerden biri. Kesinlikle korkunç ya da gizemli bir hava içerisinde değil başta da belirttiğim gibi son derece masalsı ve güldürü öğeleriyle bezenmiş bir anlatı içerisinde sunulan bir öykü. Türklerle yapılan bir savaş sonucu adından da anlayabileceğiniz gibi ikiye bölünmüş bir vikont olarak karşımıza çıkan bahtsız Medardo ve vikontun etrafında en az kendi kadar ilginç kişiliklerin yer aldığı öyküde Dr. Jekyll  ve Mr. Hyde 'daki gibi iyilik-kötülük kavramları üzerine etiksel boyutta bir tartışma yaratma kaygısı kesinlikle yok. Yazar, kendisinin de belirttiği gibi çağdaş insanın sakatlık türlerini örnekleme görevini, öykünün kahramanını anlatının düzeneğini ilerletmekle yeterince meşgul ettiği için öykünün kahramanı yerine çevredeki figürlerin bazıları arasında bölüştürmüştür. İyilik ve kötülük kavramları ise bu noktada öyküde asıl karakteri kurgulamak, ikiye bölünmüşlüğü keskinleştirmek amacıyla bir anlatı kontrası olarak kullanılmıştır. 

   Yazarın verdiği örnekten gidersek, İkiye Bölünen Vikont'un tiplemelerinden biri olan Pietro Usta, ne işe yarayacaklarını bilmeden, düşünmemeye de gayret ederek elden geldiğince geliştirilmiş işkence aletleri, darağaçları yapmaktadır, tıpkı atom bombaları ya da toplumda nasıl kullanılacağı bilinmeden gereçler yapan birçok bilim insanı ya da teknisyen  gibi. Burada yazar kendi işini en iyi şekilde yapmanın insan vicdanını rahatlatmaya yetmeyeceğini vurgulamaktadır. Hani biz de sıklıkla '' Ne iş yaparsan yap, önemli olan ne yaptığın değil nasıl yaptığın, en iyi şekilde yapmaya yönelik çabandır. '' deriz ya, 2. dünya savaşının kayıplarını bizzat yaşamış, nasıl en iyi savaşılacağını görmüş ancak yaşanan kayba karşılık kazanılanın ne olduğu, neden savaşıldığına bir türlü anlam verememiş bir yazar olarak İtalo Calvino bu öyküsünde; her zaman nasıl yaptığının olay olmadığını, neden yaptığını da sorgulama yetisinin olması gerekliliğini, bu yetinin eksikliğinin de çağdaş insanın temel sorunlarından biri olduğunu gözler önüne sermektedir. 

     İkiye Bölünen Medardo, aynı zamanda çağdaş insanın yarımlığını, tamamlanma arzusunu vurgularken, öyküsünde ikiye bölünmüş halde sunduğu kahramanının tamken yahut tamamlanma imkanı olduğunda (olup olmadığı hakkında bilgi vermeyeceğim okuyup kendiniz görünüz efenim) ne hissedeceğine dair bizi bilgisiz bırakan yazar, burada insanlığın belki de asıl yarımken insanlık olduğu, iyisiyle kötüsüyle var olduğumuz toplumda birbirimizi tamamlamak suretiyle insanlığın ta kendisini inşa ettiğimizi düşündürmekten geri kalmıyor.

     Kitaptaki ikinci ve beni en çok etkileyen öykü; tatilde, her sabah denizin dalga sesleriyle uyandığım otel odamda, gözümü ilk açtığımda penceremden görünen muhteşem bir deniz manzarasına heybet katan o kocaman kauçuk ağacında Cosimo'nun yaşadığına beni inandıracak kadar başarılı olan ''Ağaca Tüneyen Baron'' adlı öyküdür. Cosimo bir baronun iki oğlundan en büyüğüdür, baron ve ailesi için elim olan o talihsiz olay gerçekleştiğinde ise henüz on iki yaşındadır: Cosimo ablasının yaptığı salyangoz yemeğini yemeyi reddedip isyan bayrağını tünediği ağacın gönderine çekip, bir daha da ağaçlardan bir ömür boyunca inmeyeceğini bildirdiğinde. 

       Cosimo o günden sonra, bir Robinson Cruose gibi yaşanacak bir yer olmayan ağaçları, evi haline getirir. Artık toprağa hiçbir şekilde ayak basmayacağına ant içmiştir. Ailesi tüm çabalarına rağmen inatçı Cosimo'yu ağaçlardan indiremeyince elbet bir gün sıkılır, elbet bir gün bir şekilde inmek mecburiyetinde kalır diyerek kendi haline bırakırlar. O günün gelmesini beklerken yılların su gibi akıp gideceğini nereden bilsin garipler?

      Yazar ağaçların tepesinde yaşayan, toprağa ayak basmayı kesinlikle reddeden bir çocuğun hayatını konu aldığı öyküsünde, toplumdan, insan ilişkilerinden, politikadan vs. kaçışın öyküsünü değil, başkalarıyla gerçekten birlikte olmanın bazen tek yolunun başkalarından ayrılmak, kendi devrimini yaratmak olduğunu gösteriyor. Burada İkiye Bölünen Vikont'taki yarımlığa karşılık kendi bütünlüğünü, kendi koyduğu kurallarla disipline etmeye çalışan bir kahraman var karşımızda. Üstelik ağaçların tepesinde yaşamak için verdiği mücadele, gösterdiği kararlılık, özveri o kadar çok ki kahramanı aldığı bu kararda desteklememek, böyle bir olayın gerçekleşebileceğinden şüphe etmek, okuma sürecinde o kadar zor ki. İtalo Calvino'nun bol ağaçlı bir dönem ararken 18. yüzyılda park etmesi ve Denis Diderot, Voltaire gibi eleştiriler yönelttiği dönemin aydınlarına kurgusunda yer vermesi ise öyküdeki inandırıcılığı daha da artırmış. Cosimo'nun zamanla kendi eğitimini ağaçlarda yaşadığı süreçte edindiği tecrübeler dışında, kronik bir kitap okur seviyesine erişmesiyle de ilerletmesi öyküye daha bir tutkuyla bağlanma nedeni. 

      Kitaptaki son öykü ise ''Varolmayan Şövalye''. Bedeni olmayan, zırhının içerisindeki kocaman boşluğu iradesiyle ayakta tutan şövalye Agilulfo'nun iradesini var eden asıl unsur şövalye oluşu. Peki ya şövalye payesini almasını sağlayan olay aslında daha farklı gerçekleşmiş ve şövalye olması için hiçbir neden kalmamışsa? Bu öykü de en az diğer öyküler kadar sıradışı karakterlerle ve absürtlüklerle örülü, bir o kadar da güldürücü. Yazarın bu noktada değinmek istediğim güzel bir ifadesi var ;

     '' Şu açık ki, bugün sıradışı olmayan kişilerin dünyasında yaşıyoruz, en basit bireysellikleri bile reddedilen kişilerin dünyasında, öyle ki, insanlar önceden belirlenmiş davranışların soyut bir toplamına dönüşmüş durumdalar. Bugün sorun, insanın benliğinin bir bölümünü yitirmesi değil artık, tümünü yitirmesi, hiç var olmamasıdır. ''

    Kitapta Varolmayan şövalye Agilulfo yanında, bir ismi dahi olmayan bu yüzden her yerde kendisine farklı bir ad verilen seyisi Gurdulu  da var olamayan bir karakter. Onun var olamayışı ise varlığının bilincinde olamayışından ileri geliyor. Öyle ki önüne konulan bir çorbayı kendi zannediyor, hayır kendini çorba zannetmiyor, çorbayı kendisi zannediyor, bu yüzden kendini çorbaya içirmeye çalışıyor, tam o sırada yanında olan ağaç gövdesini ise ağzı zannedip çorbayı oradan aşağı döküyor. Şövalye dış dünyanın var olma kriterlerine bedensel, organik olarak muhatap olup var olamazken, Gurdulu ise zihinsel, bilinçsel olarak muhatap olup var olamıyor. Aslında burada bireyin toplum karşısında tipik var olma psikolojisinin alegorik bir anlatımı var. Var olamayan karakterlere karşılık bu öyküde var olma çabası harcayan, sürekli atıl durumda ve istediğini elde etmek için mücadele veren bir genç kahraman; Rambaldo var. Babasının katilinin peşine düşüyor, sevdiği kadın  kendisini sevmiyor yine de peşine düşüyor, düşüyor da düşüyor, sürekli kenardan kıyıdan karşınıza, yerli yersiz amacının peşinde koştururken çıkıyor. İstemsizce haline acıyor ama başardıkça da takdir ediyorsunuz. Binbir gece masalları havasının da sezildiği bu öykü kısaca varoluşsal bir sancının yankılarını kulaklarınıza çınlatıyor.

    Kitabı, hiç bitmesin isteyerek, tüm gerçeküstülüğüne rağmen inanarak, bir okur olarak doyumsuzluğumu fazlasıyla doyurup da okudum. Zekice kurguya yerleştirilmiş eğlenceli diyaloglara çok güldüm. Her masalın altında anlatılmak istenen bir gerçek vardır diyerek sorgulatıldım, her sorgulamamda doğru, değişmez kabul ettiğim bazı mottolarımın da yerlerinden oynatılabildiğini, bakış açısının her olay, her konu, her durum için değişebileceğini, kısaca izafiyetin hayatın her alanında bir teori olabileceğini gördüm. 

     Yazımın sonunu İtalo Calvino hocanın kitabın sonuna yerleştirdiği, bu koca yazının size anlattığından çok daha fazlasını hisettirecek şu güzel paragrafına ayırmak istiyorum . Herkese iyi okumalar efenim.

'' Ben, varlığını insanoğlu olarak gerçekleştirme yolundaki  deneyimleri konu alan bir üçlü yazmak istedim: Varolmayan Şövalye'de varlığın fethedilişi, İkiye Bölünen Vikont'ta toplumun dayattığı kırılmaların ötesinde bir bütünlüğe ulaşma arzusu, Ağaca Tüneyen Baron'da bireysel bir kendini belirleme eylemine bağlılık sayesinde ulaşılacak bireysel olmayan bir bütünlüğe ileten bir yol : özgürlüğe yaklaşmanın üç basamağı. Aynı zamanda ''Açık'' diye adlandırılan türden üç öykü olsun istedim ve her şeyden önce, görüntülerin mantık çerçevesinde birbirlerini izleyişinden dolayı, birer öykü olarak ayakta dursunlar, ama gerçek yaşamlarına okuyucuda uyandırdıkları ve önceden kestirilemeyen soru-yanıt oyunlarıyla başlasınlar istedim. Dilerim çağdaş insanın atalarının soyağacı olarak görülsünler, çizdiğim her yüzden çevremizdeki kişilerin, sizin, benim kendimin bazı hatlarımız sezilsin. ''

İtalo Calvino 

Haziran 1960

Çeviren; Neyyire Gül Işık